Blog

Depressie is een familieprobleem. Als een familielid belast is met een depressieve stoornis, beïnvloedt dat alle familieleden. De neerslachtige stemming van dit gezinslid wordt gevoeld door alle gezinsleden, zich uitend in empathie tot verstoring van relaties. Wanneer de gedeprimeerde persoon een ouder is, kunnen er grote risico’s voor kinderen zijn.

Wat kan kinderen beschermen tegen een depressie van hun ouders? Hoe verloopt de transactionele overdracht van depressie van ouder tot kind? Het antwoord op deze vragen geeft inzicht in de processen die kunnen verklaren waarom er bij het ene kind emotionele- en gedragsproblemen ontstaan en het andere kind geen significante symptomen ontwikkelt, ondanks blootstelling aan de depressie van een ouder. Het kan interessant zijn om de risicofactoren onder de loep te nemen, maar ook de gunstige omstandigheden, wat kan dienen als een beschermende factor voor het kind.

Depressie staat voor neerslachtigheid, somberheid, piekeren, verlies van interesse en plezier, een gevoel van onverschilligheid en hopeloosheid, slaap- en concentratieproblemen, onrust en vermoeidheid. Soms zijn er (terugkerende) gedachten aan de dood. Er bestaan verschillende types van depressie, afhankelijk van de duur van de periode, de ernst en het recidiveren van episodes.

Uit verschillende onderzoeken is naar voren gekomen dat kinderen van depressieve ouders 2 tot 5 keer meer risico lopen op psychische aandoeningen dan kinderen van niet-depressieve ouders. Genetische erfelijkheid, gezinsfunctioneren en de opvoedingsomgeving blijken hier met name bepalend in te zijn.

Genetische erfelijkheid als risicofactor
Door een stukje ‘biologie’, denkend aan geslacht, leeftijd, temperament en aanwezigheid van mentale problemen in de familie, kan het risico op het ontwikkelen van een depressie van generatie op generatie worden doorgegeven. Maar biologische factoren zijn vaak niet de enige oorzaak voor het daadwerkelijk ontstaan ervan. Negatieve ervaringen en life-events hebben invloed, maar de effecten van gezinsfunctioneren en de opvoedomgeving spelen een doorslaggevende rol.

Gezinsfunctioneren als risicofactor
Naar de invloed van het functioneren van het gezin met een depressieve ouder is veel onderzoek gedaan. Hierbij is gekeken naar de rol van de opvoedingsstijl, de kwaliteit van de hechtingsrelatie en de symptomen van een ouderlijke depressie.

Wat betreft de gevolgen van de opvoedingsstijl komt naar voren dat depressieve ouders meer inconsistent, laks en ineffectief zijn. Bovendien blijken depressieve ouders eerder geneigd om te vervallen in directe en controlerende strategieën en minder geneigd om tot compromissen te komen. Ook suggereren onderzoekers dat een sombere ouder zijn of haar kind kan belemmeren om effectieve manieren voor emotieregulatie te ontwikkelen. Emotieregulatie heeft de functie dat je jezelf kan kalmeren in onrustige situaties. Dergelijke minder florisante opvoedingspraktijken voorspellen een ongunstige ontwikkeling voor het kind met verhoogd risico op internaliserende en externaliserende problemen.

Gekeken naar de kwaliteit van de ouder-kindrelatie blijkt dat depressieve moeders over het algemeen minder warmte, complimenten en positieve aandacht en feedback geven. Emotionele onbeschikbaarheid wordt beschouwd als de meest sterke voorspeller van een onveilige ouder-kindhechting. Een onveilige hechting verhoogt het risico op de ontwikkeling van affectieve problemen.

Als we de symptomen van een ouderlijke depressie nader bekijken, kunnen kinderen worden geconfronteerd met terugtrekgedrag van de ouder, vermijding of negatief en onvoorspelbaar opvoedgedrag en zij kunnen zich in de steek gelaten voelen, boos of verdrietig zijn. Soms voelen kinderen zich verantwoordelijk voor de problemen van hun ouder.

Opvoedingsomgeving als risicofactor
Ook factoren buiten het gezin kunnen het risico op het ontwikkelen van probleemgedrag van een kind beïnvloeden. Denk aan schoolse vaardigheden en schoolprestaties, woonwijk, de normen en waarden van de cultuur, de geografische locatie, etniciteit, sociaal-economische status en gebrek aan steun uit de omgeving. Blootstelling hieraan leidt niet onmiddelijk tot psychische problematiek, maar wanneer deze blootstelling langdurig is neemt de waarschijnlijkheid van sociale, cognitieve en gedragsdisregulatie toe.

Beschermende factorenLaten we nu de blik verbreden en ook kijken naar kinderen van depressieve ouders die geen eigen problematiek ontwikkelen. Kinderen gebruiken een verscheidenheid aan copingstrategieën om met de stress in het gezin om te gaan. Coping wordt gezien als een dynamisch proces waarin het kind veranderende gedachten en handelingen gebruikt om specifieke stressvolle situaties aan te kunnen. Denk hierbij aan pogingen om de situatie of andermans emotie te veranderen, positief denken, acceptatie, ontspanning, vermijding of ontkenning. Het gebruik van efficiënte manieren kan het risico op probleemgedrag verlagen. Uit diverse studies is gebleken dat met name de kinderen die beschikken over vaardigheden als ontspannen, accepteren, positief denken en cognitieve herstructurering, beter in staat zijn om te gaan met de stress van het leven met een depressieve ouder. Zij vertonen minder symptomen van angst, depressie en agressie. Ook op de langere termijn ontwikkelen zij veel minder internaliserende of externaliserende problemen.

Deze bevindingen geven belangrijke aanwijzingen dat kinderen van depressieve ouders gebaat zijn bij preventie en ondersteuning. Deze zou zich kunnen richten op het aanleren of verbeteren van de vaardigheden ontspannen, accepteren, positief denken en minder vaak onwillekeurige reacties geven. Mindfulnesstraining voor kinderen speelt goed op deze behoefte in. Mindfulness en meditatie biedt kinderen de mogelijkheid beter te observeren, concentreren, in contact met hun lijf te zijn en zichzelf tot rust te brengen. Door rust in hoofd en lijf verbeteren de concentratie en leerprestaties. Kinderen gaan minder gebukt onder problemen maar vinden oplossingen. Hun zelfvertrouwen en veerkracht nemen toe.

Ook kunnen ouders zelf iets doen om ervoor te zorgen dat hun kinderen minder lijden onder hun problemen. Bijvoorbeeld door het volgen van een MBCT mindfulnesstraining (gericht op somberheid)  waarin zij o.a. leren bewust te worden van de negatieve gedachtenpatronen, eigen ervaringen op een oordeelsvrije manier te benaderen en andere keuzes te maken, in plaats van door de eigen ervaringen in beslag genomen te worden en er automatisch naar te handelen. Want: als je kinderen hebt, is het belangrijk dat jij je prettig en rustig voelt. Dan straal je dat ook uit naar je kinderen.